Monday, June 25, 2018

ઈરાની કવિ સાબિરની લઘુ કવિતાઓ

ઈરાની મજૂર સાબિર હકાની કવિતાઓ વેધક હોય છે. સાબિરનો જન્મ ૧૯૮૬માં ઇરાનના કરમાનશાહ માં થયો. હવે તે તેહરાન માં રહે છે અને ઇમારતોનાં બાંધકામ દરમ્યાન મજૂરી કરે છે.

સાબિર હકાના બે કાવ્યસંગ્રહ પ્રકાશિત થયાં છે અને ઈરાન શ્રમિક કાવ્યસ્પર્ધામાં તે પ્રથમ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરી ચૂક્યા છે. પણ કવિતા થી પેટ નો ખાડો નથી પુરાતો. પૈસા કમાવા માટે ઈંટ - ગારો ઉંચકવા પડે છે.

એક મુલાકાતમાં સાબિરે કહ્યું હતું "હું થાકેલો છું. ખૂબ થાકેલો. હું જન્મ્યો એ પહેલાથી જ થાકેલો છું. મારી મા મને ગર્ભમાં ઉછેરતી વેળાએ મજૂરી કરતી, હું ત્યાર થી જ એક મજૂર છું. હું મારી મા નો થાક અનુભવી શકું છું. તેનો થાક હજી મારા શરીર માં છે."

સાબિર કહે છે કે તહેરાનમાં તેમની પાસે સૂવાની જગા નથી તેથી તેઓ ઘણી રાતો સડક પર ભટકતા ભટકતા પસાર કરી નાખે છે. આ કારણે જ તેમને પાછલા બાર વર્ષમાં એટલી શાંતિ કે મોકળાશ નથી મળી શક્યા જેમાં તેઓ પોતાનો ઉપન્યાસ લખવાનું કાર્ય પૂર્ણ કરી શકે.
પ્રસ્તુત છે તેમની કેટલીક રચનાઓ :

૧ શેતૂર
શું તમે ક્યારેય શેતૂર જોયું છે?
જ્યાં પડે છે, તેટલી જમીન પર
તેના લાલ રસ નો ધબ્બો પડી જાય છે.
પડવાથી વધુ પીડાદાયી બીજુ કંઈ નથી.
મેં કેટલાયે મજૂરોને જોયાં છે
ઈમારતો પરથી પડતાં,
પડીને શેતૂર બની જતાં...

૨ ઇશ્વર
(ઈશ્વર) પણ એક મજૂર છે
જરૂર એ વેલ્ડરો નો યે વેલ્ડર હશે.
સાંજની રોશનીમાં
તેની આંખો અંગારા જેવી લાલ હોય છે,
રાતે તેના ખમીસ પર
કાણાં જ કાણાં હોય છે.

૩ બંદૂક
જો તેમણે બંદૂકની શોધ ન કરી હોત
તો કેટલાયે લોકો, દૂર થી જ,
માર્યા જવાથી બચી જાત.
ઘણી બધી વસ્તુઓ સરળ થઈ જાત.
તેમને મજૂરોની તાકાતનો અનુભવ કરાવવાનું
પણ ઘણું સરળ હોત.

૪ મૃત્યુ નો ડર
ઉંમર ના તકાજા મુજબ મેં એ વાત પર વિશ્વાસ મૂક્યો
કે જુઠ્ઠુ બોલવું ખોટું છે
ખોટું છે કોઈને હેરાન કરવું

ઉંમરના તકાજા મુજબ મેં એ વાતનો પણ સ્વીકાર કર્યો
કે મોત પણ જીવનનો જ એક હિસ્સો છે

તેમ છતાં મને મૃત્યુનો ડર લાગે છે
ડર લાગે છે બીજી દુનિયામાં પણ મજૂર બની રહેવાનો.


૫ કારકીર્દીની પસંદગી
હું ક્યારેય સાધારણ બેંક કર્મચારી બની શકત નહીં
ખાણીપીણીની ચીજ વસ્તુઓનો સેલ્સમેન પણ નહીં
કોઈ પક્ષનો નેતા પણ નહીં
ન તો ટેક્સી ડ્રાઇવર
પ્રચારમાં વ્યસ્ત માર્કેટિંગ વાળો પણ નહીં

હું માત્ર એટલું ચાહતો હતો
કે શહેરની સૌથી ઉંચી જગાએ ઉભો રહીને
નીચે ઠસોઠસ ઈમારતો વચ્ચે એ સ્ત્રીનું ઘર જોઉં
જેને હું પ્રેમ કરું છું
એટલે જ હું બાંધકામનો મજૂર બની ગયો.

૬ મારા પિતા
જો હું મારા પિતા વિશે કંઈક કહેવાની હિંમત કરું
તો મારી વાતનો વિશ્વાસ કરજો,
તેમના જીવને તેમને ઘણો ઓછો આનંદ આપ્યો હતો

એ માણસ પોતાના પરિવાર પ્રત્યે સમર્પિત હતો
પરિવારની ખામીઓ છૂપાવવા માટે
તેમણે પોતાનું જીવન કઠોર અને ખરબચડું બનાવી લીધું

અને હવે
પોતાની કવિતાઓ છપાવતાં
મને માત્ર એક વાતનો સંકોચ થાય છે
કે મારા પિતા લખી - વાંચી શકતા નથી.

૭ આસ્થા
મારા પિતા મજૂર હતા
આસ્થાથી ભરેલા માણસ
જ્યારે તેઓ નમાઝ પઢતા
(અલ્લાહ) તેમના હાથો જોઈને શરમીંદા થઈ જતા.

૮ મૃત્યુ
મારી મા એ કહ્યું
એણે મૃત્યુને જોઈ રાખ્યું છે
તેની મોટી મોટી જાડી મૂછો છે
અને તેનું કદ - બાંધો એવા છે જાણે કોઈ ભટકતો પાગલ જેવો માણસ.
એ રાત થી
મા ની માસૂમિયત ને
હું શંકાની નજરે જોવા માંડ્યો છું.

૯ રાજનીતિ
મોટા મોટા પરિવર્તનો પણ
કેટલી સરળતાથી કરી નાખવામાં આવે છે.
હાથ - કામ કરવાવાળા મજૂરોને
રાજનીતિક કાર્યકર્તાઓમાં ફેરવી નાખવાનું પણ
કેટલું સરળ રહ્યું છે ને!
ક્રેનો આ પરિવર્તનને ઉપાડે છે
અને સૂળી સુધી પહોંચાડે છે.

૧૦ દોસ્તી
હું ઇશ્વરનો દોસ્ત નથી
એનું માત્ર એક જ કારણ છે
જેનું મૂળ અતિ પુરાણા ભૂતકાળમાં છે :
જ્યારે છ જણનો અમારો પરિવાર
એક સાંકડા ઓરડામાં રહેતો હતો
અને ઇશ્વર પાસે ઘણું મોટું મકાન હતું જેમાં તે એકલો જ રહેતો હતો.

૧૧ સરહદો
જેમ કફન ઢાંકી દે છે શબને
બરફ પણ ઘણી બધી વસ્તુઓને ઢાંકી દે છે.
ઢાંકી દે છે ઇમારતોનાં કંકાલને
વૃક્ષોને, કબરોને સફેદ બનાવી દે છે
અને માત્ર બરફ જ છે જે
સરહદોને પણ સફેદ બનાવી શકે છે.

૧૨ ઘર
હું આખી દુનિયા માટે કહી શકું છું આ શબ્દ
દુનિયાના દરેક દેશ માટે કહી શકું છું
હું આકાશને પણ કહી શકું છું
આ બ્રહ્માંડની દરેક વસ્તુને પણ.
પણ તહેરાનના આ વગર બારી ના
ભાડાના ઓરડાને
નથી કહી શકતો,
હું આને ઘર નથી કહી શકતો.

૧૩ સરકાર
થોડો સમય થઈ ગયો
પોલીસ મને શોધી રહી છે
મેં કોઈની હત્યા કરી નથી
મેં સરકાર વિરુદ્ધ કોઈ લેખ પણ નથી લખ્યો.

માત્ર તું જાણે છે, મારી પ્રિયતમા
કે જનતા માટે કેટલું ત્રાસદાઈ હશે
જો સરકાર માત્ર એ કારણ સર મારાથી ડરવા માંડે કે હું એક મજૂર છું
જો હું ક્રાંતિકારી કે બળવાખોર હોત
તો તેઓ શું કરત?

તો પણ એ છોકરા માટે આ દુનિયા
કંઈ એટલી બધી નથી બદલાઈ
જે સ્કૂલની બધી જ ચોપડીઓનાં પહેલા પાને
પોતાની તસવીર છપાયેલી જોવા ઇચ્છતો હતો.

૧૪ એકમાત્ર ડર
જ્યારે હું મરી જઈશ
પોતાની સાથે મારા બધાં જ પ્રિય પુસ્તકો લેતો જઈશ
મારી કબર ને ભરી દઈશ
એ લોકો ની તસવીરોથી જેમને મેં પ્રેમ કર્યો હતો.
મારા નવા ઘરમાં કોઈ જગા નહીં હોય
ભવિષ્યના ડર માટે

હું પડ્યો રહીશ. હું સિગારેટ સળગાવીશ
અને એ બધી સ્ત્રીઓને યાદ કરીને રડીશ
જેમને હું આલિંગન આપવા ઈચ્છતો હતો.
આ સઘળી પ્રસન્નતાઓ વચ્ચે પણ
એક ડર બચ્યો રહે છે :
કે એક દિવસ, ભર બપોરે,
કોઈ ખભો ઝંઝોળી જગાડશે મને અને કહેશે -
'અબે ઉઠી જા સાબિર, કામ પર જવાનું છે.'

(હિન્દી માં અનુવાદ ગીત ચતુર્વેદી, શેર સિંઘ ના સૌજન્ય થી)

(ઇન્ટરનેટ પરથી)

No comments:

Post a Comment